सलाम फेसबुक! (हास्य-ब्यङ्ग)

फेसबुकको प्रयोगकर्ताको रुपमा मैले भोगेका थुप्रै अनुभवहरु मध्ये केहीकोबारेमा मैले यहाँहरु संग ‘सेयर‘ गर्न चाहेँ । हुन त हामी एउटै फेसबुके पानीजहाजका यात्री हौँ । तर मान्छेको आ–आफ्नो हेराइ–बुझाईले गर्दा एउटैसमुन्द्र पनि फरक फरक देखिन्छ मान्छे पिच्छे । धेरै भूमिका नबाँधी सिधैबिषयबस्तुमा आउन चाहेँ मैले । एक दिन मैले आफ्नो दुई बर्षे पुरानो फेसबुकेमित्रको धम्कीपूर्ण “पोस्टिङ्ग” देखेँ – “मेरो “पोस्टिङ्ग“मा “लाइक,(सकारात्मक) ‘कमेन्ट‘ नगर्नेहरुको “सफाया” अभियान शुरु गर्न लागेँ ।” त्यस पछि डराएर मैले लेखेँ -“सर, मेरो के ‘पोजिसन‘ छ ?” उहाँले बडोस्नेहपूर्वक लेख्नु भयो -” सरको त कुरै भएन नि !” म उहाँबाट दुई बर्षमा बल्लएउटा त्यस्तो मायालु जवाफ पाउँदा गदगद भएँ । न हुँ पनि कसरि? मैले दुईबर्ष देखि उहाँको आफ्नो लागि “ओजपूर्ण” प्रवचन तर अरुको लागि “झारपात” पोस्टिङ्ग“मा एकोहोरो प्रशंसा गरिरहेको थिएँ र पुरस्कार स्वरुपयो मृदुल बाणी पाएको थिएँ ।
यो घटनाको केहि महिना पछि मैले कति दु:ख गरेर एउटा किताव निकालें ।अनि सगौरव कितावको फोटो फेसबुकमा राखें । धेरै सहृदयी, शुभचिन्तकमित्रहरुले बधाई दिनु भयो । तर ती फेसबुके मित्रको कुनै बधाई / शुभकामनापाइन् । कता कता मेरो विलुप्त भैसकेको स्वाभिमान जागेको जस्तो लाग्यो ।मनले -” अव तैंले पनि ‘सफाया‘ अभियान शुरु गर्नु पर्छ । भावुक भएर हुँदैन ।यी “झारपात“हरुले के सम्झ्या हुन् कुन्नि आफुलाई ?” भन्यो । तर त्यतिहुँदा पनि सार्वजनिक रुपमा “सफाया“को सूचना जारी गर्न मन लागेन । कताकता ” भै गो ! त्यस्तै हो – कुण्ड कुण्ड पानी मुण्ड मुण्ड बुद्धि” भन्ने लाग्यो ।कमलो मनको परेँ नि त !”
फेसबुकमा हेर्दै जाँदा यस्ता पीडाहरु मेरा मात्रै रहेनछन । यस्तो पीडाकाभुक्तभोगीहरुको ठूलै जमात रहेछ भन्ने थाहा पाउँदा अलिकता “तसल्ली” भयो । एकजनाले फेसबुकमा बडो सटिक रुपले लेख्नु भएको “स्टाटस” लेमेरो मन छोयो। उहाँको बिवरण मैले त्यो बेला राख्न बिर्सेछु । जसले लेख्नुभएको हो उहाँलाई “सलाम” गर्दै मैले यहाँ उद्धृत गरेँ । उहाँले यो रचनापढिरहनु भएको छ भने ‘ यो मेरो स्टाटस हो” भनेर जानकारी दिनु भए म कृतज्ञहुने थिएँ ।“
स्टाटस“को भाव यस्तो थियो –
” मेरा ५००० ‘फ्रेन्डस छन् । मैले अति मिठो कथा “पोस्ट” गरेको थिएँ । बिसजनाले “लाइक” गर्नुभयो । कसैले पनि “कमेन्ट” गर्नु भएन । मेरीश्रीमतिजीका ५०० ‘फ्रेन्ड्स‘ छन् । उनले एउटा भन्टाको फोटो राखेर “आफ्नैबारीमा फलेको भन्टा” भनेर ‘पोस्ट‘ गरिन । ३०० जनाको “लाइक“, ५०जनाको बिभिन्न प्रशंसाले भरिएका ‘कमेन्ट ‘ आयो । आफ्नो कथा र त्योभन्टालाई एउटै मानसिक तराजुमा राख्दा “फ्रस्टेसन‘ नै भयो । तर आफुलाईसान्त्वना दिंदै भने – ” गलत ठाउँमा राखेछु । भन्टा बजारमा किताव / कथाराखेर हुन्छ, कतै ?”
अस्ति तिरकै कुरा हो । अर्को एकजनाको एकदमै मार्मिक ‘स्टाटस‘ पढन पुगेँ। त्यसको भाव यस्तो थियो –
” म सानातिना केटाकेटीको ‘बर्थडे‘मा शुभकामना दिन्छु । बूढाबूढाको‘बर्थडे‘मा मलाई केहि भन्नु छैन । मलाई चाकडी गर्नु छैन ।” उहाँको योउदगार मलाई एकदमै कडा लाग्यो । आ–आफ्नो विचार हो भनेर सोचेँ । तरउहाँले लेख्नु भएको “चाकडी” भन्ने शव्दले मलाई सोच्न बाध्य बनायो ।
नभन्दै एउटा ” भ्रातृ संगठन“का विवादित व्यक्तिको “जन्म दिन” भन्दैएकजनाले अलंकार मिश्रित अर्थात आम नेपालीले बुझ्ने भाषामा भन्दा ‘फूलबुट्टा‘ भरेर पोस्ट राख्यो । त्यो हेर्दा लाग्यो यहाँ परदेशमा उहाँ जस्तोपरदेशीको पीडा बुझ्ने मान्छे अरु कोहि छैन । बित्थामा मैले उहाँ प्रतिनकारात्मक भावना राखिरहेको रहेछु भनेर पश्चाताप होला जस्तो भयो । त्यसपछि हजारौं “लाइक” र ‘कमेन्ट‘को वर्षा भयो फेसबुकमा । मनको एककुनामा चाँहि आक्रोस उब्जिरहेको थियो -“चाकडीबाज हो ! सात समुन्द्र तरेपनि चाकडी गर्ने मनोवृति गएन ।” फेरि मनमा आयो – ” यत्रा मान्छेहरुलेबधाई दिएको ठाउँमा म किन ‘एक्ला बृहस्पती झुट्टा हुने” कतै साथीहरुरिसाए भने ! ” अनि मैले पनि फूलबुट्टा भरेर लेखिदिएँ -“… हार्दिकशुभकामना !” फेरि मनले भन्यो -” आखिर तँ पनि ठूलो कुरो मात्रै गर्दोरहिछस ! तँ पनि कम्ता चाकडी गर्छस र !”फेरि मनमा कुरा आयो -” अरेयार, बाँच्न परेन परदेशमा । भोली आपद–विपद परेमा तिनैलाई गुहार्नु पर्छ । भ्रातृ संगठन त एउटा दरवार हो, दरवारसंग टक्कर लिएर हुन्छ परदेशमा ! आफु संग पनि संगठन भए पो ‘ह्याउ‘ आउँछ । एक्लै भए पछि बलियाको “जीहजुरी” गर्नु परेन ? ” ज्यान बचे लाख उपाय” भनेकै छ नि !” सोच्दै जाँदा पोमलाई परदेशमा नेपालका बिभिन्न जिल्लाका व्यक्तिहरुका, जात, बर्ग, क्षेत्र, पेशागत, लिङ्ग आदिका कोठे संगठन खोल्नुका मनोबैज्ञानिक कारण थाहाभयो । के गरुन त दरवार कि तरवार भन्छन । दरवारको भर पर्दा बिल्लीबाठभइयो भने के गर्ने ? बरु यो कोठेरुपी संगठन भए छाप्रो नै सहि आफ्नो घरभन्ने कुरो त हुन्छ ।
” जति बुझ्यो उति गहिरो” भने जस्तै भैरहेको छ मलाई फेसबुकसंगको ६ बर्षेलामो सहयात्रा । थुप्रै तीता–मीठा अनुभवहरु संगालेको छु मैले यो सहयात्रामा। कहिलेकाँहि झोंक पनि चल्छ – एउटा अर्को कितावै लेखिदिउँ कि भनेर ।फेरि मनले सम्झाउँछ – “सित्तैमा शत्रु कमाउनु छ र ! अव त्यहि काम मात्रै गर्नबाँकी छ र ! ” अनि मनको आदेशलाई शीरोधार्य गरेर चुप लाग्छु । बरुफेसबुकको अकाउन्टनै बन्द गरिदिन्छु -” न रहे बाँस, न बजे बाँसुरी” भन्ने पनिलाग्दछ । तर खै के मोहिनी छ यसमा “जति न हेरुँ भन्यो, झनै हेर्न मन लाग्ने” पहिलो प्रेमिका जस्तै ।
हेर्दै जाँदा, बुझ्दै जाँदा फेसबुकमा “लाइक” र “कमेन्ट“को अन्तर्रास्ट्रियव्यापार चलिरहेको महसुस गरेँ । तर यसमा अझै व्यापार–शास्त्रका आधुनिकसिद्धान्तहरु, प्रबिधिहरु भित्रिन बाँकिनै पाएँ । कुन जुगमा चलेको “बार्टरप्रणाली” नै प्रचलित रहेछ – अर्थात् एक “कमेन्ट“को लागि एक “कमेन्ट“. एक “लाइक“को लागि एक “लाइक“। आफुले केहि नदिई अरुबाट केहिआश गर्नु त बेकारै कुरा हो । तर एउटा सुनको डल्ला दिएर एउटा गोलभेंडालिन पर्दा चाँहि मनै रुने ! हेर्दा उस्तै भएर के गर्नु | अर्को किसिमले भन्दा ” कहाँ राजा भोज, कहाँ गंगु तेली” भने जस्तै लाग्ने । कुरो अझै प्रस्ट संग भन्नुपर्दा आफ्नो अति मीठो कवितामा एक “लाइक” पाउन (‘कमेन्ट‘, अझै‘सेयर‘को त कुरै नगरौं, ती त अमूल्य भै हाले !) अर्काको कुकुरले पुच्छरहल्लाएको “पोस्ट ” मा “लाइक” गर्नु पर्ने अवस्था पर्दछ । मनले मान्दै मान्दैन। तर व्यापार हो – क्रय– बिक्री हो, त्यो पनि “बार्टर” प्रणालीमा । भनेकै छ नि-” भाइ, व्यापार कि दुनियाँ अलग है, यहाँ भावना नहीँ चलता है ।” अनिआँखा चिम्लेर “लाइक” गर्नु परेन ! धेरै मित्रहरुले यस्तो खालको व्यापारपहिलेनै बुझेर हो कि फेसबुकबाट “पलायन” भैसक्नु भएको छ । शायदअर्को ‘पसल” संग जोडिनु भएको छ ।
आफु चाँहि एक चोटी माया–मोह बसिसके पछि छोडन नसक्ने मान्छेमापर्दोरहेछु । यसैमा चित्त बुझाएर बसेको छु | तर यो चित्त बुझाउन पनि अनेककुराको सहारा लिनु पर्ने रहेछ । फेसबुकमा हुने त्यस्तो ब्यापारिक असमानता / बर्गीय असमानता देखे पछि गुनासो पोख्न कुनै निकाय छ कि भनेर खोजिपनि गरियो । कतै देखिएन । अनि कता कता किशोरावस्थामा पढेकोकथाको लाइन याद आयो – ” टका सेर सोना, टका सेर भाजी, घोर अँधेरनगरी, चौपट राजा ।“ तर जे जस्तो भए पनि आफ्नै बजार, आफ्नै राजा – छोडेर कहाँ जानु ? भन्ने लाग्यो । अनि आफैं देखि हाँसो उठ्यो – ” आफ्नोचित्त बुझाउन, कति जान्या छस हँ तैले?”
म ती मित्रहरुलाई हृदय देखिनै धन्यवाद दिन्छु जसले आफुले “लाइक” पाएपछि सके जति फिर्ता गरिदिनु हुन्छ । हिसाव हो कहिलेकाँहि “तल–बितल” हुन्छ । तर केहि छैन –सवै कुरामा हिसाव–किताव गरिदैन । ठूलो कुरो मन हो, विचार हो । अहिलेको घोर व्यक्तिवादी, भौतिकवादी सोचाईले ग्रसितसामाजिक परिवेसमा अर्काले “लाइक” गरेर गुन लगाए पछि आफुले पनित्यस्तै गर्नु पर्छ भनेर “लाइक” गरिदिनु ठूलो कुरो हो !
नभनुँ भन्दा पनि भन्न पर्ने बाध्यता छ मेरो– अर्का खालका मित्रहरुको बारेमा ।ती मित्रहरु टि.भी मा एउटा दाढीवाल ‘सन्त‘ले ” खाली लेना, लेना, लेनाजानते है –देना नहीं जानते है ” भने जस्तै हुनुहुन्छ । अर्थात् उहाँहरु अरुको“लाइक“, “कमेन्ट” लिन “भरमग्दुर” प्रयास गर्नुहुन्छ । आफ्ना ‘पोस्टहरु‘ फेसबुकको अलावा टेक्स्ट, इमेल, म्यासेन्जरमा पनि पठाउनु हुन्छ । तरअरुलाई “लाइक” दिनु चाँहि नास्ती ! खै, के भन्ने उहाँहरुलाई । तर म चाँहिधन्यवाद दिन्छु । मैले उहाँहरुबाट घुमाउरो पाराबाट “लाइक” पाइसकेकोकुरो बुझ्दछु भलै त्यो अदृश्य होस् ।
मित्रहरु, फेसबुक त्यसै फेसबुक भएको होइन । यसले आफ्ना शारीरिक, मानसिक, सामाजिक, बौद्धिक आदि पक्षका मन पर्ने कुराहरु अरुलाई प्रदर्शन गर्ने मानवीय मनोविज्ञानको नसा ट्याप्पै समातेर आफ्नो बजारबनाएको छ । यस बिषयमा अझै सुक्ष्म अध्ययन गरेर कतिपय कुराहरुथपिरहेको छ । हाल लोकप्रिय “स्टोरी” आइटम “लाइक” नपाएररन्थनिएकाहरुलाई सान्त्वना स्वरुप आएको कुरो छर्लंङ्गै छ । फेसबुकले केकुरो बुझ्यो भने मान्छेहरु हत्पति अरुलाई “लाइक” गर्न चाहँदैनन । तरअरुको ‘तमासा” हेर्न चाहन्छन । यति कुरो बुझे पछि के थियो र, खटिहाले निप्राबिधिकहरु “स्टोरी” आइटम थप्न ! कसैले “स्टोरी“मा “पोस्ट गरे पछिकति जनाले हेरे भन्ने थाहा हुन्छ, अनि “लाइक” नगरे पनि थाहा पाईहालियोनि दर्शक संख्या ! त्यहि कुरो “टाइमलाइन‘मा राख्दा १० जनाले पनि ‘लाइक‘ नगर्न सक्छन । अनि तपाईं “स्टोरी” राख्न हतारिनु परेन? तपाईं बाठो किफेसबुक बाठो !
छैन त अपरम्पार फेसबुकको संसार! हाम्रा पुराणहरुमा “हजार टाउका भएकाशेषनागले त बर्णन गर्न सक्दैनन ” भने जस्तै मैले फेसबुकको बर्णन गर्न कहाँसकुँला र? यस्ता मायावी “जिनिस“लाई मेरो सलाम!